Ekolojik kıyamet döngüleri: Ekosistem çöküşleri neden beklenenden çok daha erken gerçekleşebilir? Dünya genelinde, yağmur ormanlarının savanaya veya tarım arazisine dönüştüğü, savanaların kuruyup çöle dönüştüğü ve buzlu tundraların çözüldüğü gözlenmektedir. Bilimsel çalışmalar, şu anda 20’den fazla farklı ekosistem türünde “rejim değişiklikleri”nin kaydedildiğini ve kırılma noktalarının aşıldığını göstermektedir. Dünya genelindeki ekosistemlerin %20’sinden fazlası, farklı bir şekle dönüşme veya çökme tehdidiyle karşı karşıyadır.
Bu çöküşler, öngörülenden daha erken gerçekleşebilir. İnsanlar, ekosistemlere çeşitli stres kaynaklarıyla baskı uygulamaktadır. Bu stresler, iklim kaynaklı aşırı hava koşullarının artmasıyla birleştiğinde, kırılma noktalarının aşıldığı tarih %80’e kadar öne çekilebilir.
Bu durum, daha önce bu yüzyılın sonlarına kadar beklenen bir ekosistem çöküşünün önümüzdeki birkaç on yıl içinde gerçekleşebileceği anlamına gelmektedir. Nature Sustainability dergisinde yayınlanan son araştırma, bu endişe verici sonucu ortaya koymaktadır.
Artan insan nüfusu, artan ekonomik talepler ve sera gazı konsantrasyonları, ekosistemlere ve peyzajlara baskı uygulamaktadır. Şiddetli iklim olaylarının sayısı artmakta ve daha da kötüleşmektedir.
Asıl endişe verici olan, iklimdeki aşırılıkların zaten stres altında olan ekosistemlere etki etmesi ve bu ekosistemlerin yeni veya artan stresleri başka bir ekosisteme aktarmasıdır. Bu durum, çöken bir ekosistemin komşu ekosistemler üzerinde zincirleme bir etkiye sahip olabileceği felaket sonuçlarına yol açan “ekolojik kıyamet döngüsü” senaryosunu ortaya çıkarır.
Çöküş süresi ne kadar sürer?
Yeni araştırmamızda, ekosistemlerin çökmeden önce ne kadar stresi tolere edebileceğini anlamak istedik. Bunun için, bir ekosistemin gelecekte nasıl işleyeceğini ve koşullardaki değişikliklere nasıl tepki vereceğini simüle eden bilgisayar programları kullandık.
Ormanları ve göl suyu kalitesini temsil eden iki genel ekolojik model ve Doğu Hindistan’daki Chilika lagünündeki balıkçılığı ve Pasifik Okyanusu’ndaki Paskalya Adası’nı temsil eden iki konuma özgü model kullandık. Bu iki model de insan faaliyetleriyle doğal çevre arasındaki etkileşimleri açıkça içermektedir.
Her modelde, streslerin absorbe edilebilecek kadar zayıf olduğu durumlarda sistemi dengede ve istikrarlı tutan geri bildirim mekanizmaları bulunmaktadır. Örneğin, Chilika Gölü’ndeki balıkçılar, balık stokları bolken yetişkin balıkları avlama eğilimindedir. Yeterli sayıda yetişkin bırakıldığı sürece bu durum istikrarlı olabilir.
Ancak stresler absorbe edilemez hale geldiğinde, ekosistem aniden geri dönüşü olmayan bir noktaya (devrilme noktası) gelir ve çöker. Chilika’da, balıkçılar kıtlık döneminde yavru balık avını artırdıklarında bu durum ortaya çıkabilir ve bu da balık stokunun yenilenmesini daha da zayıflatır.
70.000’den fazla farklı simülasyonu modellemek için yazılım kullandık. Dört modelin tamamında, stres ve aşırı olayların kombinasyonları, öngörülen kırılma noktasının tarihini %30 ila %80 arasında öne çekti.
Bu, tek bir stres kaynağı olarak küresel sıcaklıklar gibi faktörlerin yanı sıra aşırı yağış, kirlilik veya doğal kaynak kullanımındaki ani bir artış gibi diğer sorunları da hesaba kattığımızda, 2090’larda çökeceği tahmin edilen bir ekosistemin en kötü senaryoda 2030’larda çökebileceği anlamına gelir.
Daha da önemlisi, simülasyonlarımızdaki ekosistem çöküşlerinin yaklaşık %15’i, ana stres sabit tutulurken yeni stresler veya aşırı olayların bir sonucu olarak meydana gelmiştir. Başka bir deyişle, ana stres seviyelerini sabit tutarak – örneğin balık avlarını düzenleyerek – ekosistemleri sürdürülebilir bir şekilde yönetsek bile, yeni streslere ve aşırı olaylara karşı dikkatli olmalıyız.
Ekolojik açıdan kefalet yok
Önceki çalışmalar, büyük ekosistemlerde kırılma noktalarını geçmenin önemli maliyetlerinin bu yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkacağını öne sürmüştü. Ancak bulgularımız, bu maliyetlerin çok daha erken ortaya çıkabileceğini göstermektedir.
Stres uygulanma hızının sistemin çökmesini anlamak için hayati önem taşıdığını ve bunun muhtemelen ekolojik olmayan sistemler için de geçerli olabileceğini gördük. Gerçekten de, haber yayıncılığı ve mobil bankacılık süreçlerinin hızının artması, son zamanlarda banka çöküşü riskini artırdığı şeklinde ifade edilmiştir.
Gillian Tett’in gözlemlediği gibi:
“Silikon Vadisi Bankası’nın çöküşü, teknoloji inovasyonunun finansı beklenmedik bir şekilde nasıl değiştirebileceğine dair korkunç bir ders verdi. Yakın zamanda yaşanan ani çöküşler de başka bir ders sunuyor. Ancak bunlar muhtemelen gelecekteki viral geri bildirim döngülerinin küçük bir habercisidir.”
Ancak ekolojik ve ekonomik sistemler arasındaki karşılaştırma burada sona erer. Bankalar, hükümetler tarafından sağlanan yeterli finansal sermayeyle kurtarılabilir. Bununla birlikte, hiçbir hükümet çökmüş bir ekosistemi eski haline getirmek için gerekli acil doğal sermayeyi sağlayamaz.
Çökmüş ekosistemleri makul bir süre içinde eski haline getirmenin bir yolu yoktur. Ekolojik açıdan kefalet paketi bulunmamaktadır. Finans diliyle ifade edecek olursak, darbeyi sadece kabullenmemiz gerekecektir.
Kaynak: