Telif Hakkı Düşen Eserler

03/01/2024 Bektas O Manşet, Yaşam yorumlar kapalı

Bu yıl da bir çok eserin telif hakkı düştü. Özellikle “Steamboat Willie,” Mickey Mouse’un yer aldığı ikonik çizgi film, 1 Ocak 2024’te telif hakkından çıkarak kamu malı haline gelmesi medyada oldukça geniş yer aldı.

Mickey Mouse’un ikonik karakterinin ilk versiyonlarının, “Steamboat Willie” ve “Plane Crazy”nin sessiz versiyonu dahil, 1 Ocak 2024’te ABD’de kamu malı haline geldiğini bildiriyor. Bu, Mickey Mouse’un neredeyse bir asırlık telif hakkının sona ermesi anlamına geliyor. Minnie Mouse’un erken bir versiyonu da kamu malı oluyor. Mickey Mouse etrafında hala karmaşık telif hakkı korumaları bulunsa da, bu durum kamu malı savunucuları için önemli bir anı temsil ediyor.

Mickey Mouse’un “Steamboat Willie” adlı eseri, neredeyse bir asırlık bir sürecin ardından Disney’in telif haklarından çıkarak 2024 yılı itibarıyla ABD’de kamu malı haline geldi. Bu, “Plane Crazy” adlı sessiz versiyonu da dahil olmak üzere, ikonik çizgi film karakterinin ilk versiyonlarını kapsıyor. Minnie Mouse’un erken versiyonu da bu durumdan yararlanıyor. Mickey Mouse etrafında hala karmaşık bir koruma ağı bulunsa da, bu durum kamu malı savunucuları için onlarca yıldır beklenen bir anı temsil ediyor. Ayrıca, 2024 itibarıyla ABD’de telif hakları sona eren diğer önemli eserler de bulunuyor.

Duke Hukuk Okulu’nun Kamu Malı Araştırmaları Merkezi, bugün ABD’de telif hakları sona eren önemli eserlerin bir listesini sunuyor. Bu liste, 1923’ten ses kayıtları ve 1928’de yayımlanan diğer medya eserlerini içeriyor. Listede yer alan bazı önemli eserler şunlardır:

D.H. Lawrence’ın skandal yaratan ve sıkça sansürlenen eseri “Lady Chatterley’s Lover”
Virginia Woolf’un “Orlando” adlı eseri
J.M. Barrie’nin “Peter Pan; or, the Boy Who Wouldn’t Grow Up” adlı oyunu
Bertolt Brecht’in “The Threepenny Opera” ve Erich Maria Remarque’ın “All Quiet on the Western Front” adlı eserleri (her ikisi de orijinal Almanca versiyonlarıyla)
“The Threepenny Opera” şarkısı “Mack the Knife”ın orijinal Almanca bestesi
W.E.B. Du Bois’un “Dark Princess” adlı eseri
A. A. Milne’in Tigger karakterini tanıttığı “House at Pooh Corner” adlı eseri
Victor Hugo uyarlaması olan ve Batman düşmanı Joker’in görünümüne ilham veren “The Man Who Laughs” adlı film
Cole Porter’ın “Let’s Do It (Let’s Fall in Love)” adlı müzikal kompozisyonu
M.C. Escher’in “Tower of Babel” adlı ahşap baskı eseri

Kamu malı haline gelen bu ses kayıtlarını ve diğer medya eserlerini, Amerikan Kongre Kütüphanesi Ulusal Jukebox’ında bulabilirsiniz. Eğer bu medya eserlerinden veya bu yıl kamu malı haline gelen diğer eserlerden ilham alırsanız, Techdirt bu yıl altıncısını düzenleyeceği Kamu Malı Oyun Jam’ine katılarak bu eserlere dayalı oyunlar yapabilirsiniz.

Mickey Mouse gibi devam eden karakterler söz konusu olduğunda, telif hukuku özellikle karmaşıktır. Kamu malı versiyonu, karakterin daha sonraki eserlerde yapılan önemli tasarım değişikliklerini içermiyor. Örneğin, 1940’ta Fantasia‘da yer alan Sihirbaz Çırağı Mickey bu kapsamda değil. Ayrıca, bir eserin Disney yapımı veya resmi bir ürün olarak yanlış temsil edilmesi yasaktır, çünkü Mickey Mouse aynı zamanda kayıtlı bir Disney ticari markasıdır. Duke Kamu Malı Araştırmaları Merkezi direktörü Jennifer Jenkins, Duke’un blogunda bu konuda çok daha kapsamlı bir hukuk açıklaması yapmıştır.

Kamu malı, herhangi bir telif hakkıyla korunan eserin son durağı olması gereken bir kavramdır. Bu, sanatçıların ve düşünürlerin kısa vadede eserlerini kontrol etmelerine ve bundan kazanç sağlamalarına olanak tanırken, uzun vadede birbirlerinin fikirleri üzerine serbestçe inşa etmelerini teşvik eden bir dengeyi temsil eder. Bu denge, Disney’in Snow White ve Cinderella gibi masal uyarlamalarını yaparken de güvendiği bir faktördür. Ayrıca, eser sahipleri öldüğünde veya bulunamadığında, arşivcilerin yasal endişeler olmaksızın kopyalar yapmasına izin vererek, telif hakkıyla korunan eserlerin sadece küçük bir kısmının koruma süresi boyunca ticari olarak değerli kalmasını sağlar. Ancak, ABD’de Sonny Bono Telif Hakkı Süre Uzatma Yasası nedeniyle 20 yıl boyunca bu süreç dondurulmuştur. Bu yasa, Steamboat Willie‘nin kamu malı haline girmesini geciktirerek “Mickey Mouse Koruma Yasası” olarak alaycı bir şekilde adlandırılmıştır. Ancak bu takma adına rağmen, Disney bu yasanın geçmesi için lobi yapan tek şirket değildi.

Sonuç olarak, Mickey Mouse, uzatılmış telif hakları korumalarının ve (değişen derecelerde adil olmakla birlikte) Disney’in fikri mülkiyet hukukundaki payının bir sembolü haline gelmiştir. Örneğin, Disney, Florida’nın “Don’t Say Gay” yasasını eleştirdiğinde, Cumhuriyetçi politikacılar tarafından tepki gördü. Bu durum, Senatör Josh Hawley (R-MO) tarafından, “uyanık şirketler gibi Disney’in özel telif hakları korumalarından” mahrum bırakmayı amaçlayan bir telif hakkı yasası geri çekilmesi teklifiyle sonuçlandı. Mickey Mouse’un kamu malı sınırları üzerinde hukuki mücadeleler görebiliriz, tıpkı Sherlock Holmes gibi diğer karakterlerde olduğu gibi. Ancak bugün, eski medya için yeni kullanımlar hakkında düşünmek için iyi bir gün.

Bu geçiş, Disney’in fikri mülkiyeti ve marka kimliğinin temel taşlarından biri olan Mickey Mouse için önemli bir değişikliği işaret etmektedir. Bu olay genellikle telif hakları, fikri mülkiyet hakları ve bunların yaratıcılık ve kültürel miras üzerindeki etkileri hakkında daha geniş tartışmalara yol açmaktadır.

Ülkelere Göre Telif Hakkı Süreleri

Telif hakkı süreleri ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilir, ancak genel olarak, telif hakkı süreleri, yazarın ölümünden sonra belirli bir süre boyunca eserin korunmasını sağlar. Telif hakkı süresinin uzunluğu, eserin türüne ve yazarının kimliğine bağlı olarak değişebilir. Aşağıda, dünya genelindeki çeşitli ülkelerin telif hakkı sürelerini gösteren birkaç örnek bulunmaktadır:

ABD ve Avrupa Birliği: Bu bölgelerde, telif hakkı genellikle yazarın ölümünden sonraki 70 yıl boyunca korunur.
Berne Sözleşmesi kapsamındaki ülkeler: Berne Sözleşmesi, imza sahibi ülkeler için yazarın ölümünden sonraki en az 50 yıl boyunca telif hakkı koruması sağlar.

Özel ülke örnekleri:

Arjantin: Yaşam süresi + 70 yıl; anonim eserler için yayın tarihinden itibaren 50 yıl; fotoğraflar için ilk yayın tarihinden itibaren 20 yıl; sinematografik eserler için son hayatta kalanın (yapımcı, yönetmen, senaryo yazarı veya besteci) ölümünden itibaren 50 yıl.
Avustralya: Yaşam süresi + 70 yıl; 1955’ten önce ölenler için yaşam süresi + 50 yıl; ses kayıtları ve sinematografik filmler için yayın tarihinden itibaren 70 yıl; televizyon ve ses yayınları için yapım tarihinden itibaren 50 yıl.
Bangladeş: Yaşam süresi + 60 yıl veya yayın + 60 yıl; sinematografik filmler, ses kayıtları, fotoğraflar ve bilgisayar programları için yayın tarihinden itibaren 60 yıl.

Berne Sözleşmesi, telif haklarının uluslararası korunmasını sağlamak amacıyla 1886 yılında İsviçre’nin Berne kentinde yapılan bir anlaşmadır ve bu anlaşma, eser sahiplerinin haklarını tüm sözleşmeye taraf ülkelerde korur. Sözleşmeye dahil olan ülkelerin sayısı zaman içinde artmış ve 2022 itibarıyla 181 ülke Berne Sözleşmesi’ni imzalamıştır. Sözleşmeye taraf olan ülkeler, telif haklarının uluslararası korunmasını sağlayarak, eser sahiplerinin haklarını sözleşmeye taraf diğer tüm ülkelerde korumasını garanti eder.

Aşağıda, Berne Sözleşmesi’ne taraf olan bazı ülkeler ve sözleşmeyi imzalama tarihleri verilmiştir:

Türkiye: 1 Ocak 1952
Afganistan: 2 Haziran 2018
Arjantin: 10 Haziran 1967
Avustralya: 14 Nisan 1928
Belçika: 5 Aralık 1887
Brezilya: 9 Şubat 1922
Çin: 15 Ekim 1992
Fransa: 5 Aralık 1887
Almanya: 5 Aralık 1887
Hindistan: 1 Nisan 1928
İtalya: 5 Aralık 1887
Japonya: 15 Temmuz 1899
Rusya: 13 Mart 1995
İspanya: 5 Aralık 1887
Birleşik Krallık: 5 Aralık 1887
Amerika Birleşik Devletleri: 1 Mart 1989

Bu, sözleşmeye taraf olan ülkelerin sadece bir kısmıdır ve sözleşmeye taraf olan tüm ülkelerin tam listesini görmek için bu bağlantıya tıklayabilirsiniz.

Telif hakkı sürelerinin ülkesel bazda nasıl değişkenlik gösterdiğini ve bu sürelerin, eserlerin türüne ve yazarının kimliğine bağlı olarak nasıl değişebileceğini görmek için geniş bir bakış açısı sunar.

Kaynak:

https://web.law.duke.edu/cspd/publicdomainday/2024/