Eğer son 10 yıldır bankacılık, yatırım, kripto para veya kripto para piyasalarını az da olsa takip ediyorsanız, Blok Zinciri (blockchain) teknolojisini duymuş olmanız muhtemeldir. Peki Blok Zinciri nedir? Block Zinciri Nerelerde kullanılır? Block Zinciri Avantajları nelerdir? Ademi Merkeziyetçilik ne demektir? Bunları açıklayacağız.
Blok Zinciri Nedir?
Blok zinciri ilk bakışta çok karmaşık görülebilir, aslında gerçekten de karmaşık bir yapısı vardır. Ancak blok zinciri konsepti anlaması gayet basit bir konsepttir. Blok zinciri kökünde bir veri tabanıdır. Blok zincirini anlamak için veri tabanının ne olduğunu anlamak gerekir.
Veri tabanı özünde bilgi ve verilerin elektronik bir ortamda toplanıp saklanmasına yarayan bilgisayar sistemlerine verilen isimdir. Veri tabanlarında saklanan veriler genel olarak bir tablo düzeni içinde tutulurlar ki aradığınız veriye ulaşmanız veya filtrelemeniz kolay olsun.
Veri tabanları büyük veriler ile çalışmayı insanlar için çok daha kolay hale getiriyor. Bu verileri aramak, filtrelemek veya manipüle etmek hızlı ve kolay oluyor. Büyük veri tabanları, verileri, bu verileri işleyebilecek kapasitede güçlü bilgisayarların bulunduğu sunucularda saklıyorlar. Bu bilgisayarlar verilerin büyüklüğüne veya kaç kişinin aynı anda bu verileri kullandığına göre sunucular seçiyor. Bu sunucular genelde veri merkezlerinde bulunuyor veya bir kişinin veya bir şirketin denetiminde bulunuyorlar. Bu sunucuların yani bir bakıma verilerin kontrolü tamamen o sunucuya sahip kişi veya şirketin olmuş oluyor.
Peki blok zincirinin geleneksel veri tabanlarından farkı ne?
Depolama yapısı
Geleneksel veri tabanları ile blok zincirinin arasındaki ana fark depolama yapısı. Blok zinciri verileri ve bilgileri gruplayarak toplar ve saklar, bu gruplanan verilere blok adı verilir. Bu bloklara eklenen veriler ve bilgiler belirlenen depolama kapasitesine ulaştığında önceden saklanan bir bloğa zincirlenir ve yeni verilerin depolanması için yeni bir blok daha oluşturulur. Yeni blokta aynı süreci işleyerek bir önceki bloğa bağlanarak süreci devam ettirir.
Bir veri tabanı verilerini tablolara eklerken, blok zinciri topladığı verileri bloklar halinde depolayıp birbirine zincirler. Bu sistemin bu şekilde bir veri depolaması yapmasının en büyük amacı geri dönülemeyen bir zaman çizelgesi oluşturmaktır. Bu merkezi olmayan bir sistemde çok önemlidir çünkü verilerin kötü niyetli kişiler tarafından değiştirilmesine olanak yoktur. Bir blok tamamlanıp zincire eklendikten sonra üzerinde asla değişiklik yapılamaz ve zaman çizelgesinin bir parçası haline gelir. Blok zincire eklendiği andan itibaren üzerine tarihi basılır.
İşlem süreci
Blok zinciri kullanılan bir kripto paranın işlem süreci şu şekilde gerçekleşir:
- İlk olarak bir işlem gerçekleşir örneğin Bitcoin ile bir kafeden kahve aldınız,
- Bu işlem dünyanın dört bir yanındaki “Bitcoin madencilerine” gönderilir,
- Bu bilgisayarlar komplike problemler çözerek işlemin geçerliliğini doğrular,
- İşlemin geçerli olduğu doğrulandıktan sonra işlem bir blokta kaydedilir,
- Bu bloklar ardından zincire eklenir,
- Ve kahvenize kavuşmuş olursunuz!
Bu işlemler buradan bakıldığında uzun görülebilir ancak sadece 10 dakikada bu işlemlerin hepsi bitmiş ve ödediğiniz para karşı tarafa ulaşmış olur.
Ademi Merkeziyetçilik
Blok zincirini daha iyi anlamak için Bitcoin’in blok zincirini nasıl kullandığına bakabiliriz. Bir veri tabanında olduğu gibi Bitcoin’in de blok zincirlerini saklaması için bilgisayarlara ihtiyacı vardır. Bitcoin için blok zincirleri; yapılan her Bitcoin işlemini ilk işlemden son işleme kadar bütün Bitcoin işlemlerini ne zaman yapıldıklarıyla beraber saklı tutar. Tüm verilerin bir kişi veya şirket tarafından kontrol edilen veri tabanlarının aksine Bitcoin veri tabanlarının bir sahibi yoktur. Bu bilgisayarlar tek çatı altında değildir, her bilgisayar veya bilgisayar grupları bir kişi veya kişiler tarafından çalıştırılır.
Diyelim ki bir şirketin 10,000 bilgisayardan oluşan bir veri tabanı bulunuyor. Bu şirket sakladığı verilerin kime ait olursa olsun kontrolünü tek başına elinde tutuyor. Benzer olarak Bitcoin’in blok zincirleri de binlerce bilgisayardan oluşan bir veri tabanında bulunuyor ancak bu bilgisayarlar bir topluma ait ve dünyanın herhangi bir yerinde herhangi bir kişinin bilgisayarında bulunabilir. Bu bilgisayar ağının her bir parçasına da “node” yani düğüm denir.
Bu modelde Bitcoin’in blok zincirleri ademi merkeziyet, yani merkezi olmayan bir veri tabanı halinde kullanılmış oluyor. Tabi ki bu blok zincirlerinin tek bir çatı altında toplanmış ve bir kişi veya şirkete ait bir şekilde kullanılan çeşitleri de var.
Bir blok zincirinde her düğüm blok zincirinin ilk kullanılmaya başlandığı tarihten bugüne kadar olan tüm kayıtları içinde bulundurur. Bitcoin örneğinde bu kayıtlar Bitcoin işlemlerinin tüm tarihi anlamına geliyor. Eğer bir düğümde problem meydana gelirse diğer binlerce düğüme bakarak kendini düzeltebiliyor. Bu şekilde bir düğümde veri manipülasyonu yapılamıyor çünkü düğümler sürekli birbirleri ile etkileşim halinde doğruluklarını kontrol ediyorlar. Bu sayede Bitcoin ile yapılan işlemlerin bulunduğu bloklarda bir değişim asla olamıyor. Bunun kötü bir yanı eğer yanlış bir Bitcoin transferi yaparsanız bunun asla geri dönüşü yoktur.
Eğer bir kullanıcı Bitcoin’in kayıtları üzerinde bir değişiklik yapacak olursa, diğer tüm düğümler birbirini referans alarak yanlış bilgi barındıran düğümü nokta atışı yaparak bulabilir. Bu sistem işlemlerin kesin ve şeffaf olmasının en büyük sebebi. Dediğim gibi bu Bitcoin için işlem kayıtları ancak farklı veri tipleri veya işlemler için de kullanılabilir örneğin yasal kontratlar, kimlikler veya bir şirketin envanterinde tuttuğu ürünler.
Bu sistemin işleyişini veya içinde saklanan verilerin değişmesi için düğümlerin çoğunluğunun bu değişimler üzerinde hemfikir olması gerekir. Bu da sistemde oluşacak değişimlerin düğümlerin veya zinciri kullanan işlemlerin yararına olması konusunda bir güvence yaratır.
Şeffaflık
Bitcoin’in kullandığı blok zincirinin ademi merkeziyet sistemine dayanmasından dolayı düğüm olan bir kimse veya blok zinciri tarayıcılarını kullanan bir kişi bu işlemleri canlı olarak izleyebilir. Her düğüm kendi bilgisayarında blok zincirinin bir kopyasına sahiptir ve blok zincire bağlandığında her düğümün sahip olduğu kopya güncellenir.
Blok zinciri ne kadar güvenli?
Blok zinciri teknolojisi güven ve güvenliği birkaç yolla sağlıyor. Bunlardan ilki, bilgilerin her zaman doğrusal ve kronolojik olarak sıralanması. Bu yeni eklenen bilgilerin her zaman blok zincirinin en sonunda olduğu anlamına gelir. Eğer Bitcoin’in blok zincirine bakarsanız her bloğun zincirde bir pozisyonu vardır ve bu blokların sıralanmasından yükseklik olarak bahsedilir. Kasım 2020 verilerinden bu yüksekliğin 656,197 bloktan oluştuğunu görebiliriz.
Blok zincire bağlandıktan sonra artık bloğun içindeki verilerin değiştirilmesi imkansızdır. Veriler düğümlerin çoğunluğu anlaşmadığı sürece değişemez. Bunun sebebi her blok kendi “hash’ine” sahiptir (hash, o bloğa ait bir kimlik olarak adlandırılabilir) aynı zamanda önceden bahsettiğimiz “timestamp” yani bloğa kaydedilen işlemlerin kesin tarihleri. Hash kodları harfler ve sayı kombinasyonlarından oluşur ve bu bloklara verilen her hash kodu bir matematik fonksiyonu tarafından oluşturulur. Veride oluşabilecek en küçük değişiklikte hash kodu da değişecektir.
Bunun güvenlik için neden önemli olduğunu açıklayalım. Diyelim ki bir hacker blok zincirindeki verileri değiştirerek Bitcoin çalmak istiyor. Eğer bu kişi kendi düğümünde bulunan blok zinciri kopyasını değiştirmeye kalkarsa, geri kalan kişilerin kopyalarındaki verilerle hacker’ın değiştirdiği veriler eşleşmeyecektir ve bu durum hacker’ın bir düzenbazlık yapmaya çalıştığını ortaya çıkartacaktır.
Böyle bir hack yapmada başarılı olmak için tüm düğümlerin yüzde 51’indeki verileri değiştirmesi gerekmektedir ki topluluk tarafından onaylanan veriler sonucunda yapmak istediğinde başarılı olsun. Tabi böyle bir hack için inanılmaz bir kaynağa ihtiyaç olacaktır çünkü verilerde yapılan değişiklik tüm blokların tekrardan oluşmasına ve farklı zaman damgalarının (timestamps) oluşmasına, bu da her bloğun hash kodlarının tekrardan yazılmasına sebep olacaktır.
Bitcoin ağının ne kadar büyük olduğuna ve ne kadar hızlı büyüdüğüne bakılacak olursa bu türde bir işi gerçekleştirmenin ne kadar imkânsız olduğu anlaşılabilir.
Bitcoin vs Blok Zinciri
Blok zincirinin hedefi verilerin kaydedilip dağıtılması ancak asla değiştirilmemesi. Blok zinciri teknolojisi ilk olarak 1991’de Stuart Haber ve W.Scott Stornetta, adında iki araştırmacı tarafından oluşturulmuş. Ancak 2009’un ocak ayında Bitcoin’in kullanımından önce gerçek dünya deneyimi olmayan bir konsept olarak kalmış.
Bitcoin’in protokolü blok zinciri üzerine kuruludur. Bir araştırma makalesinde Bitcoin’in ne olduğunu açıklayan, Satoshi Nakamato (Bitcoin’in gizli yatıcısı veya yaratıcıları) şu şekilde bahsetmiştir; “Üçüncü parti kurum ve kuruluşlara ihtiyacı olmayan, peer-to-peer (eşlere dayanan) elektronik bir para sistemi.”.
Burada anlamamız gereken ana nokta Bitcoin’in blok zincirini sadece işlemleri kaydetmesi için kullanmasıdır ancak aslında blok zinciri farklı bir sürü veri tipini içerisinde barındırabilir.
Şu anda blok zincirini topluma faydalı olması için kullanmayı hedefleyen birçok proje vardır. Mesela blok zincirinin demokratik bir seçimin çevrim içi yapılmasını sağlamak, projelerden verilebilecek güzel bir örnek olabilir. Blok zincirinin değiştirilemez yapısı, dolandırıcılığa veya yolsuzluğa açık olan bazı seçimlerin yaşanma oranını azaltmada yardımcı olabilir.
Blok Zinciri ve Bankalar
| Durum | Bankalar | Bitcoin |
| Açık saatler | Bildiğimiz ve büyük bankalar genelde sabah 9 akşam 5 çalışırlar, hafta sonları çalışan banka sayısı çok azdır ve tatillerde açık banka bulamazsınız. | 7/24, yılın 365 günü |
| İşlem ücretleri | Kart harcamaları: Bu tarz harcamalar genelde kardı kullanılan kişiye yansıtılmaz, bu ücretleri genelde ürünü satan satıcı öder ancak satılan ürünün fiyatında artışa sebep olabilir. Çekler: Ücretleri yaptığınız işleme göre değişir. Yurt dışı para transferleri: En can yakıcıları, yüksek ücretler talep edilebilir, dünyanın her yerinde farklıdır. | Bitcoin’in işlem ücretleri kullanıcılar ve “miner’lar” tarafından belirlenir. Bedava da olabilir 50$ da. Bu işlem ücretinin kullanıcılar tarafından belirlenmesi serbest bir piyasanın oluşmasını sağlar. |
| İşlem süresi | Kart ödemeleri: 24-48 saat arası Çek: 24-72 saat Yurt dışı: 24 saat, eğer parayı gönderdiğiniz banka tatilde veya hafta sonu tatilinde değilse. | 15 dakika 1 saat arası sürer. İnternet durumuna bağlı. |
| İşlem kolaylığı | İşlem yapabilmek için bir kişinin ihtiyaç duyacağı azami şeyler; Devletin onayladığı bir kimlik, bir banka hesabı ve bir telefon. | İnternet bağlantısı ve bir telefon yeterlidir. |
| Gizlilik | Bankanın bilgileri bankanın kendi veri tabanlarında tutulur. Bankada tutulan veriler bankanın veri tabanlarını ne kadar güvenli koruduğu ve kişinin banka bilgilerini ne kadar güvenli oluşturduğuyla alakalıdır. Bankanın veri tabanında bir açıklık kişinin hesabının zarar görmesinde rol oynayabilir. | Kişi ne kadar isterse o kadar gizlidir. Tüm Bitcoinler takip edilebilirdir ancak Bitcoin işlemini yapan kişi işlemi anonim olarak gerçekleştirdiyse kimliğini öğrenmek imkansızdır. |
| Güvenlik | Eğer bankayı kullanan bir kişi alabileceği tüm güvenlik önlemlerini aldıysa, o kişinin güvenliği bankanın veri tabanlarının güvenliği ile doğru orantılıdır | Eğer anonim olarak bir işlem yapıldıysa işlemi kimin yaptığını bulmak çok zordur, dünyanın en büyük devletleri için bile. |
Blok zincirinin avantajları ve dezavantajları
Bütün karmaşıklığıyla birlikte blok zincirinin bir merkezi olmadığından, kayıt tutma açısından potansiyeli belki de limitsiz olabilir. Avantajları;
- İnsanların veriyle olan etkileşimini keserek doğruluğun artması,
- Üçüncü parti kurum ve kuruluşların etkileşimini keserek maliyetlerin düşmesi,
- Ademi bir merkez olduğu için verilerin manipüle edilmesinin olanağı olmaması,
- İşlemler daha güvenli, gizli ve verimli,
- Şeffaf bir teknoloji,
- Gelişmemiş ülkelerde ve istikrarsız ekonomilerde kişisel bilgilerinin daha güvenli saklanması ve işlemesi, gibi örnekler verilebilir.
Ancak tabi ki avantajları olduğu gibi blok zincirinin bazı dezavantajları da bulunuyor;
- Saniyede olan işlem sayısı daha az,
- İllegal aktivitelerde kullanılmasıyla adının anılması,
- Bitcoin mining ile süregelen kayda değer bir maliyet oluşturması.
Sonuç
Pratik kullanım alanlarıyla blok zinciri teknolojisi birçok sektörde ve alanda kullanıldı ve kullanılmaya devam ediyor. 27 yaşındaki bu teknoloji pek dillendirmesekte, Bitcoin’e ve diğer kripto paralara çok şey borçlu. Blok zinciri şirketleri ve yönetimleri daha doğru, verimli, güvenli ve ucuz yapmak için çok uygun bir yol. Umarız bu teknoloji sadece kripto paralarla tanınmaz ve adını daha kalıcı bir şekilde bize duyurur.
Berkay Özkan
Kaynak:
https://www.investopedia.com/terms/b/blockchain.asp
İlk yorum yapan olun